“Алга, Башкортстан!”

Чарада Башкортстанның беренче Президенты Мортаза Рәхимов, республиканың элекке Башлыгы Рөстәм Хәмитов, Дәүләт җыелышы-Корылтай депутатлары, дәүләт власте һәм урындагы үзидарә органнары, предприятиеләр җитәкчеләре, иҗтимагый һәм дини оешмалар вәкилләре, хезмәттә һәм җәмәгать эшчәнлегендә танылу алган гражданнар катнашты.

Радий Хәбиров эшчәнлегендә үзенең төп өстенлекләрен билгеләде. Болар — һәр кеше турында кайгырту, республика халкының тормышын яхшырту.

Бүген без гәзит укучыларыбыз игътибарына әлеге Юлламаның тулы текстын тәкъдим итәбез.

Хәерле көн, чакырылган хөрмәт­ле кунаклар һәм тапшыруны караучылар!

Мин бүген Дәүләт җыелышы-Корылтай депутатларына гына түгел, Башкортстанның барлык дүрт миллион халкына мөрәҗәгать итәм. Әлеге Юллама гадәти, формаль директива гына түгел. Кешеләр, аларның куанычлары, проблема­лары һәм аларны ничек бергәләп хәл итәчәгебез турында сүз алып барачакмын.

Мине еш кына, аерым төбәктәге тормышны беркем дә яхшырта алмый, дип ышандырырга тырыша­лар. Әмма моның алай түгеллегенә иманым камил. Республикабызда гади хезмәтчәннәр, артык сүз куертмыйча, мөмкин булмаганны башкарган осталар бик күп. Бүген бу залда да шундый тырыш эшчәннәр шактый. Мәсәлән, Мәләвез райо­нының “Ашкадар” авыл хуҗалыгы кооперативы комбайнчысы Сергей Локтионов. Агымдагы елда ул 4200 тонна ашлык суктырып алган, ягъни норманы дүрт тапкыр арттырып үтәгән! Сергей — өлкән яшьтәге кеше. Бездә тагын да аграр университет студенты, комбайнчы Айгиз Сәләмов бар. Ул норманы икеләтә арттырып үтәгән. Гәрчә шул ук вакытта башкалар бу мөмкин түгел дип исәпләсә дә. Егетләр, басыгыз, зинһар. Бергәләп сезне тагын бер тапкыр алкышлыйк әле.

Мохтаҗ булганнарга ярдәм күр­сәтү, һәр кеше, һәркайсыгызның тормышын яхшырту турында хәс­тәр­лек күрү минем өчен төп өстенлек булачак. Тагын да бер тапкыр ассызыклыйм – нәкъ менә һәр кеше турында хәстәрлек. Социаль статусына, нинди милләт яисә дин вәкиле булуына кара­мастан. Җәмгыятьне теге яки бу үзенчәлекләре буенча бүленүнең бервакытта да яхшылыкка китер­мәве тарихтан барыбызга да мәгълүм. Шуңа күрә бүген барыбызны да, беренче чиратта, бер­дәмлеккә һәм туплануга, бала­ларыбыз һәм оныкларыбыз яшәргә теләгән республиканы, уртак йортыбызны төзү җәһәтеннән бердәм эшләргә чакырам.

Республикада властьның закон­лы һәм демократик алмашынуы традицияләрен ныгыту, элекке җитәкчеләргә ихтирамлы мөнәсәбәт, өлкән буынга аерым хөрмәт турында әйтергә телим. Бүген бу залда безнең белән бергә Башкортстан­ның беренче Президенты Мортаза Гобәйдулла улы Рәхимов та утыра. Авыр борылыш елларында ул республика данын саклап калды, арттырды. Мин аны бик хөрмәт итәм. Рәхмәт Сезгә, Мортаза Гобәйдулла улы!

Шулай ук Рөстәм Зәки улы Хәмитовка рәхмәт әйтәсем килә. Властьның ачыклыгы, колачлы мәдәни форумнар, ШОС һәм БРИКС саммитлары, республиканың дөньяда танылу яулавы — болар күпчелек нәкъ Сезнең тырышлы­гыгыз нәтиҗәсе.

Төбәгебез үсешендә “Башнефть”, Уфа моторлар төзү производство берләшмәсе, “Газпром нефтехим Салават” һәм башкалар кебек Башкортстан икътисады флагманнарының зур әһәмиятен билгеләргә кирәк. Бу предприятие­ләрне күтәрүчеләрне – хөрмәтле хезмәт ветераннарын сәламлисем килә. Бүген аларның кайберләрен шулай ук бу залга чакырдык. Сезгә фидакарь хезмәтегез өчен рәхмәт. Без сезнең хезмәт казаныш­ларыннан үрнәк алачакбыз.

Хөрмәтле коллегалар!

Русия Президенты Владимир Путин, май указында киләсе алты елга Русиянең үсеш стратегиясен тәкъдим итеп, кешеләргә саннар яисә процентлар кирәкми, алар яшәү сыйфатының чынлап та яхшыруын көтә, дигән иде. Үземнең эшчәнлегемне нәкъ шушы юнә­лештә корырга ниятләдем.

Эшнең башлангыч көннәрендә ук Хакимияткә инцидент-менеджментка тоташырга куштым. Бу автоматлаштырылган система республика халкы өчен меңнәрчә кискен проблеманы көн саен ачыклый. Алар катгый контроль вакыты белән кичекмәстән коллегаларыма җи­бәрелә. Власть органнарында эшләүчеләргә, тармак, биләмәләр үсеше, кешеләрнең иминлеге өчен җавап бирүчеләргә аерым таләп булачак. Минем командада күзлә­рендә очкын сүнгән битараф кеше­ләргә урын юк.

Тагын да бер шартым — булдыксыз чиновникларны бервакытта да якламаячакмын. Власть үзенең сафында коррупция кебек күре­нешне танырга, аңа каршы көрә­шергә, чиновникларны закон алдында актан-ак, пакьтән-пакь дип кабул итмәскә тиеш.

Гомумән, идарә итү кадрларын сайлау системасына гражданнар­ның сораулары бик күп. Бездә шундый хәл күзәтелә — кайбер башлыклар үз вазыйфасында дис­тәләрчә ел утыра, еш кына зур шау-шудан соң гына эшеннән бушатыла. Яисә дистәләрчә ел утыра, әллә ни көч тә салмый, үз урынын мөмкин кадәр озаграк саклап калу турында гына уйлый. Бу өлештәге төп положениеләр 131нче Федераль законда ныгытылганга күрә, “Башкортстан Республикасының Муни­ципаль берәмлекләр советы” Ассоциациясенең бу проблеманы өйрәнүен оештыруны сорыйм. Бәлки, сез шәһәр һәм район депутатлары советлары белән берлектә, властьның башка дәрәҗәләрендәге кебек үк, муниципаль берәмлек башлыгы да үз вазыйфасында рәттән ике сроктан артык эшләмәскә тиеш дигән нәтиҗәгә килерсез. Җитәкче үзенең идарәче куәтен һәм башлангычларын тулысынча гамәлгә ашырсын өчен бу вакыт, минемчә, җитә. Әйткәндәй, ике срок нәтиҗәле эшләгән профессиональ идарәчеләр — ә андыйлар бездә байтак — һәрхәлдә, эшсез калмаячак.

Мортаза РӘХИМОВ,

Башкортстанның беренче Президенты:

“Алга, Башкортстан!”— Ике ай эчендә Радий Фәрит улы күп кенә шәһәр һәм районнарда булды, бүген республика халкының ничек яшәвен белде. Кызганычка каршы, соңгы берничә елда Башкортстанда гамәлдәге һәм эшләүче идарә системасы какшаган. Элек шул ук Баймак, Хәйбулла яисә Әбҗәлил район­нарында яшәүчеләр басуларда һәм фермаларда эшләсә, хәзер башка төбәкләргә эш эзләп китәргә мәҗбүр. Мин бүгенге Юлламаны уңай бәялим.

Радий Хәбиров авылда үсте, төрле вазыйфаларда, шул исәптән Мәскәүдә дә, эшләде, шуңа күрә аның тормыш тәҗрибәсе бай. Аңа минем киңәшләрем кирәкми дип саныйм. Радий Фәрит улы бүген республикада булган барлык проблемалар турында сөйләде, чыгышы гадәти булмаган, яңа форматта үтте. Ул башкарма власть алдына үтәлергә тиешле тәгаен бурычлар куйды. Башкортстан югалган позицияләрен кире кайтарырга тиеш. Республика халкына бәхет, иминлек, яхшы тормыш һәм иң мөһиме — сәламәтлек телим.

Константин Толкачев,

Дәүләт җыелышы-Корылтай Рәисе:

“Алга, Башкортстан!”– Юллама үзенең чыгыш ясалу урыны һәм төре буенча яңалыкларга бай булды. Ул эчтәлеге белән һәркем өчен аңлаешлы, шул ук вакытта анык һәм мәгънәле. Төбәк җитәкчесе мәгариф, сәламәтлек саклау, авыл хуҗалыгы, яшьләр һәм социаль сәясәт өлкәләрендә законнарны камилләштерү кирәклеге турындагы мәсьәләне күтәрде. Төбәкнең колачлы дәүләт проектларында катнашуы мөһимлеге билгеләнде. Аларны гамәлгә ашыруның төп базасы, һичшиксез, икътисад. Инвесторлар һәм федераль акчаларны җәлеп итү, республика ия булган зур күләмле икътисади куәтне файдалану мәсьәләләре көнүзәк булып тора. Кешеләрнең тормыш шартлары яхшыру бу эшнең нәтиҗәсе буларак кабул ителергә тиеш. Республикага җитәкчелек итә башлаган көннән алып, Радий Фәрит улы үзен төбәк халкының ихтыяҗларын һәм өметләрен тирәнтен аңлаучы, республика язмышы өчен чын күңелдән борчылучы кеше буларак күрсәтте. Бүген залда икътисад, мәгариф, социаль өлкә, спорт тармакларында югары казанышларга ирешкән төрле яшьтәге республиканың район һәм шәһәрләреннән килгән кешеләрне күрү урынлы булды. Бу безнең республиканың иң мөһим хәзинәсе – кешеләр булуын тагын бер тапкыр исбатлады. Бу безнең төп куәтебез. Аны сакларга, якларга, үстерергә кирәк. Радий Хәбиров бүген депутатларга гына түгел, башкарма власть органнары, иҗтимагый оешмалар, барлык республика халкына мөрәҗәгать итте. Шулай да Юллама, беренче чиратта, депутатларга кагыла. Без аның төп тезислары буенча эшне башладык та инде. Юлламада чагылыш тапкан бер фикер дә, идея дә тормышка ашмый калмас.

Гомумән, шәһәр һәм район башлыкларына килгәндә, мин сезне башкорт Рудольф Джулианиларына әверелергә чакырам. Кемдер аны белми икән — бу шәхес дөньяда иң билгеле һәм иң уңышлы муниципалитет башлыгы. Аның “ватык тәрәзәләр теориясе” белән таныш булганнар иң катлаулы һәм ташландык муниципалитетта да, бик теләсәң, хәлне яхшы якка үзгәртергә мөмкин икәнлеген белә. Проблемаларны көн саен тыныч кына хәл итсәк, акрынлап нәти­җәләргә ирешәчәкбез. Әгәр дә йортыбыздагы бер “ватык тәрәзә”гә риза булып калсак, озакламый шундагы барлык тәрәзәләр дә ватылачак. Бергәләп кирәк урынны эзмә-эзлекле “ямыйк”, “йөзлик”, пыялалар, өлге­ләр куйыйк.

Балалар түбәсе җимере­леп төшәрлек мәктәптә укырга тиеш түгел. Кеше-ләр­нең сәгатьләр буена поликлиникада, күпфункцияле үзәктә чиратта торуына, кыш автобус тукталышларында өшүенә юл куярга ярамый. ХХI гасырда бала-ларыбызның мәктәпкә ка-раңгы урамнардан йөрүенә битараф калырга ярамый.

Власть йортларда яктылыкны һәм җылылыкны тәэмин итәргә, аларга ремонт ясарга, юлларны кардан тазартырга, урамнарда, ихаталарда, подъездларда чисталык булдырырга тиеш. Кемгәдер боларның барысы да вак-төяк булып күренүе ихтимал. Чынлап та, көндә­лек эштә бернинди геройлык та юк. Әмма республика халкы бездән, беренче чиратта, үзләре өчен мөһим булган нәкъ шундый проблемаларны хәл итүне көтә. Тәртип булдырырга республикада, уртак йортыбызда “генераль өмә ясарга” вакыт.

Моның өчен власть еш кына бик авыр, мөмкин булмастай эшләрне башкарырга тиеш. Дуван районының Тастүбә авылындагы мәк­тәп­кә күз салыгыз. Бинаның бер өлеше авария хәлендә. Балаларга төшке аш өчен чиратлап күрше балалар бакчасына йөгерергә туры килә. Әмма, шуңа карамастан, коллектив бик яхшы нәтиҗәләргә ирешә. Мәктәп тәмамлаучылар ел саен илнең танылган югары уку йортларына керә. Шул ук вакытта күпләр, мондый шартларда моңа ирешергә мөмкин түгел, дип әйтер иде, мөгаен. Тастүбә авылы укытучылары шулай ук бу залда утыра. Басыгыз, зинһар! Зур рәхмәт сезгә, коллегалар! Минем кушуым буенча ел ярым-ике елдан яңа мәктәптә эшләячәксез.

Безгә, гомумән, республикадагы барлык иске, авария хәлендәге мәктәпләрне һәм балалар бакчаларын бетерергә кирәк. Бүген андый мәктәпләр хәтта Уфада һәм башка шәһәрләрдә бар. Районнарда алар бик күп. Хөкүмәткә мәктәпләр төзү, авария хәлендәгелә­рен капиталь ремонтлау һәм төзекләндерү, аларны заманча корылмалар белән җиһазландыру, башка тиешле уңайлыклар белән тәэмин итү программасын кабул итү бурычын йөклә-тәм.

Бездә әле балалар бакчаларында өч яшькә кадәр-ге ясле төркемнәренә ихтыяҗ зур. 2021 елга яңа 49 балалар бакчасын сафка кертүне планлаштырабыз. Әмма бу да мәсьәләне тулысынча хәл итмәячәк. Аз чыгымлы алымнарны файдаланырга — муниципалитетлардагы биналарны бу максатка бушлай тапшырырга кирәк. Гражданнарда ихтыяҗ бар икән, шәхси балалар бакчаларын, сабыйларны карау, тәрбияләү төркемнәрен ачу, моның өчен эшкуарларга һәм коммерция карамагында булмаган оешмаларга субси­дияләр һәм грантлар бүлү зарур.

Өч яшькә кадәрге балаларны бакчада урыннар белән тәэмин итү буенча анык “юл картасын” тәкъдим итүне сорыйм.

Балалар бакчалары буенча тагын да бер мөһим мәсьәлә. Сүз ата-ана түләү-ләрен компенсацияләү турында бара. Закон буенча мондый түләүгә гаиләнең кереме бер әгъзага исәплә­гәндә икеләтә яшәү минимумыннан югарырак булмаганнар гына хокуклы. Гражданнарның үтенече буенча ул 2019 елның 1 гыйнварына кадәр кичектерелгән иде. Кешеләрнең кичереш-ләрен аңлыйм. Керемдәге бәләкәй генә аерма да еш кына бик кирәкле шундый ярдәмне бирмәүгә китерә.

Балалары бакчага йөрү-че барлык гаиләләргә, их-тыяҗ булу-булмауга карамастан, булышлык күрсә­тергә карар иттем. Хөкүмәт-тән бу максатка акча бүлүне планлаштыруны сорыйм. Гомумән алганда, бер миллиард сум бүләргә кирәк. Һәм без бу мөмкинлекне табачакбыз. Сабыйларның барысына да һәрьяклы үсеш һәм мәктәпкә әзерлек өчен шартлар тудыру безнең өчен бик мөһим.

Сезне республикадагы иң яхшы мәктәпкәчә учреждение җитәкчеләренең берсе — Саҗидә Ходайбирдина белән таныштырырга телим. Ул Сибайдагы “Аленушка” балалар бакчасын җитәкли. Дистәләгән һөнәри конкурс җиңүчесе. Басыгыз, зинһар! Балалар бакчасында искиткеч яхшы шартлар тудырганыгыз өчен Сезгә зур рәхмәт!

Хөрмәтле дуслар!

Укучыларның сәламәт-леген саклауга аерым игътибар бирәчәкбез. Безнең өчен балаларның сәламәт­леге — әхлакый күрсәткеч.

Ата-аналар үзләренең мөрәҗәгатьләрендә мәктәп­ләрдә һәм балалар бакчаларында балаларның туклануын оештыруга кагылышлы сорауларны бик күп бирә. Минемчә, бу мәсьә-ләләр буенча муниципалитетлар үзләре карар кабул итәргә, иң яхшы гамәлләрне кулланырга тиеш. Бу өлкәдә нәтиҗәле, ачыктан-ачык системаны җайга салгач, балаларны җылы аш белән адреслы тәэмин итү буенча нинди өстәмә ярдәм күрсәтә алуыбыз турында бергәләп уйлашырбыз. Хөкүмәткә киләсе елның 1 июленә кадәр бу мәсьәләләрне тулысынча хәл итү бурычын йөкләтәм.

Күптән түгел генә үзен-чәлекле балаларның ата-аналары белән эчкерсез сөйләшү булды. Коллегаларыма бу юнәлештәге эшегезнең сыйфатына зур игътибар бирәчәкмен дип белдерәм.

Сәламәтлек мөмкин­лекләре чикле баланы карау буенча пособие күлә-мен арттыру мәсьәләсен тикшерү бурычын куям. Республика шулай ук, балаларны реабилитацияләүгә сертификатлар бирәчәк, шул исәптән шәхси үзәкләр-дә дә. Уфада һәм респуб-ликаның төньяк-көнчыгы-шында заманча реабилитация үзәкләре оештыру киләсе адым булачак.

Киләсе елда сәламәтлек мөмкинлекләре чикле балаларны һәм алар тәрбия-ләнгән гаиләләрне торак белән тәэмин итүгә бүлен-гән акча күләмен икеләтә арттырачакбыз. Бу 170тән артык гаиләнең торак мәсьәләсен хәл итү мөмкин­леге бирәчәк. “Югалтулар юк” фонды — республикада кечкенә пациентларга паллиатив ярдәм күрсәтүче бердәнбер оешма. “СоДействие” җәмәгать оешмасы исә үзенчәлекле балалар тәрбияләнүче гаиләләргә ярдәм күрсәтә. “Балаларыбыз” хәйрия фонды дәва­ханәләрдә кечкенәләргә ярдәм күрсәтү, шулай ук балалар йортларындагы үсмерләрне үзаллы тормышка әзерләү буенча социаль проектларны тормышка ашыра. “Үзенчә­лекле балалар” фонды кечкенәләргә авыр чирләр-не кисәтүдә булышлык итә.

Бездә федераль конкурсларда уңышлы катнашу мисаллары бар. Мәсәлән, Авыргазы районында республикада бердәнбер библиотерапия үзәге ачылды. “Доктор Китап” проекты “Шәһәр һәм авылларның мәдәни мозаикасы” Бөтен­русия конкурсында җиңеп чыкты һәм сокландыргыч үзәкне җиһазландыруга 500 мең сумлык грант алды. Биредә уен зонасы оештырылган, махсус җиһазлар, китаплар бар. Начар күрүче балаларга турыдан-туры ярдәм күрсәтелә.

Бу китапханә хезмәткәр-ләре дә бүген залда утыра. Сезгә изге күңелегез өчен рәхмәт! Басыгыз, зинһар! Чакырсагыз, сезгә мотлак кунакка киләчәкмен һәм бергәләп нинди ярдәм кирәклеген хәл итәрбез. Зур рәхмәт!

Хөрмәтле коллегалар!

Сәламәтлек темасын дәвам итеп, дәваханәләрне, поликлиникаларны, аеруча ташламага ия кешеләрне дарулар белән тәэмин итүне тәртипкә китерергә — заявкаларны вакытында һәм дөрес төзергә, конкурс гамәлләрен үткәрергә, сатып алынган препаратларны файдаланырга кирәк, дип әйтмәкчемен. Дарулар һәр чирлегә өзеклексез һәм адреслы барып җитәргә тиеш.

Без акча таптык һәм сирәк очрый торган чирләр-дән интегүче авыруларны препаратлар белән ел ахырына кадәр тулысынча тәэмин иттек. Киләсе елдан Русиянең Сәламәтлек саклау министрлыгы карары буенча шундый авырулар­ның бер өлеше федераль акча исәбенә тәэмин ителә­чәк. Республика бюджетыннан артып калган ре-сурс­ларны төбәктәге ташламаларга ия башка кеше­ләр­не дарулар белән тәэ-мин итүгә юнәлтәчәкбез.

Бездә авария хәлендәге, искергән медицина учреж­дениеләре шактый. Дәва-ханә, поликлиника бинала-рының яртысына диярлек капиталь ремонт таләп ителә. Алар исәбендә — авыл амбулаторияләре, 600дән артык фельдшер-акушерлык пункты. Шәһәр­ләрдә поликлиникалар җитешми, аеруча яңа торак бистәләрендә. Монда төзе-леш компанияләренең да гаебе бар. Алар еш кына шундый бистәләрдә социаль объектлар төзү йөклә­мәсен үтәми. Ә җаваплы хезмәтләр моңа “күз йома”. Шундый хәлләргә кискен киртә куячакмын, дип вәгъдә итәм.

Республика Хөкүмәтенә медицина оешмалары биналарын төзү, гамәлдәге-ләрен капиталь ремонтлау һәм төзекләндерү, аларны заманча җайланмалар бе-лән җиһазландыру программасын булдыру бурычын куям.

Гомумән, сәламәтлек темасы минем өчен һәрвакыт өстенлекле булачак. Шул исәптән — эчкечелеккә һәм тәмәке тартуга каршы кө­рәшү дә. Кемгәдер бу тема йөдәтеп беткәндәй тоелыр, әмма ул “яман гадәт” кенә түгел. Ул — гаи­ләләрне таркатучы, кешеләр­не үтерү-че, имгәтүче, үз-үзеңә кул салуга, көч куллануга, үте­решләргә, янгынга, үле­мечле фаҗигаләргә ките-рүче куркыныч социаль афәт.

Республиканың Ведомствоара җәмәгать иминлеге советына хокук саклау һәм контроль структуралары белән берлектә балигъ булмаганнарга хәмер һәм тәмәке, легаль булмаган һәм сертификатсыз алкогольле сыекчалар сатуга киртә кую, сәүдә оешма­ларының тиешле лицензия-ләрен тикшерү буенча эшне көчәйтү бурычын йөкләтәм.

Беренче чиратта яшьләр мохитендә эчкечелекнең һәм тәмәке тартуның таралуына каршы көрәшне җайга салырга кирәк. Бездә эчкечелек йогынтысына бирелгән, имин булмаган гаиләләр күп. Аларның барысы да исәптә тора, урындагы власть аларны белә. Бәла килгәнен көтмәскә, шундый гаиләләр белән эшләргә кирәк. Участок инспекторлары, социаль хез­мәткәрләр, укытучылар бу мәсьәләләргә битараф калырга тиеш түгел.

Бүген авыруларны кисә-тү турында күп сөйлиләр. Шул ук вакытта предприя-тиеләрдә бу эш белән шөгыльләнү өчен бернинди дә икътисади этәргеч юк. Аларның барысы да Мотлак медицина страховкасы фондына бер үк тарифны түли. Ә ул аз түгел – хезмәткә түләү фондының биш проценттан артыгы. Аерым предприятиеләр өчен исә бу – дистәләрчә миллион сум.

Страховкалаучыларны хезмәткәрләрнең авыруларын кисәтүгә этәрүнең икътисади алымын гамәлгә кертү өчен федераль законнарга үзгәрешләр кертү буенча республика Дәүләт җые­лышы-Корылтайдан Дәүләт думасына закон башлангычы тәкъдим итүне сорыйм.

Коллегалар!

Бүген, вакыт белән исәп­ләшмичә, еш кына гади генә уңайлыклар булмавына да карамастан, катлаулы шартларда көн саен кешеләрнең сәламәтлеген һәм гомерен саклап калучы медицина хезмәткәрләренең барысына да рәхмәт әйтергә телим.

Мәсәлән, фельдшер Сә-финә Гәрәева турында бер­ничә сүз. Ул 40 елга якын Әбҗәлил районының Әүмеш авылында кешеләр-не дәвалый. Ярдәмчел һәм тәҗрибәле белгеч. Ул хаклы рәвештә авыл халкында хөрмәт казанган. Сезгә зур рәхмәт!

Медицина кадрлары җитешмәү җитди проблема булып кала. Бүген безнең дәвалау учрежде­ниеләренә өстәмә рәвештә 1300гә якын табиб кирәк.

Киләсе елда районнарга һәм бәләкәй шәһәрләргә эшкә юлланган 125 табиб — тар белгечнең һәрберсе бер миллион сум акча алачак. Килешү төзеп, “Авыл табибы” программасында катнашкан, әмма төрле сәбәпләр буенча шушы акчаны ала алмаган тагын 150 белгечкә түләү булачак. Моңа бәйле муниципалитет башлыкларына мөрәҗәгать итәм. Белгечләр җитмәү проблемасыннан качып, бу безнең вәкаләткә керми, дип әйтмәгез. Сезнең террито-риядә килеп туган һәр хәл-вакыйга — сезнең җавап­лылык даирәсе!

Көтеп ятмагыз, активлык күрсәтегез, кирәкле белгеч­ләрне үзегез эзләгез, социаль, көнкүреш җәһәтеннән аларга ярдәм итегез. Ни эшләсәгез дә эшләгез — тик алар сездә калсын. Барлык тырышлыгыгыз якташ­ларыгызның сәламәтлеге өчен рәхмәт булып әйләнеп кайтыр. Менә, мәсәлән, ике ел элек Ырынбурдан Мә-четле районының Түбән Бобино авылына “Авыл табибы” программасы буенча Сәлмиевлар гаиләсе килгән. Дәваханә ел буе алар арендага алган фатир өчен түләгән. Әле программа нигезендә түләнгән бер миллион сумга алар үз йортын сала. Урындагы халык та табиблардан канәгать.

Марат Сәлмиев әле бу залда. Без аны хатыны белән бергә чакырган идек. Ул да табибә. Өченче сабыйларын көткәнгә күрә, ул кыш көне озын юлга чыгарга тәвәкәллек итмәгән. Сабыегыз үзенең тарихи ватанында туган тәүге балагыз булачак. Чакырсагыз, мотлак килермен, яңа йортыгызда нинди тормыш башлавыгыз белән танышырмын.

Муниципалитет башлык-ларының эше табибларның һәм башка белгечләрнең социаль-көнкүреш шартлары буенча да бәяләнәчәк. Хөкүмәткә яшь белгечләргә торакны киләчәктә сатып алу мөмкинлеге белән арендага бирү буенча республика программасын төзүне йөкләтәм.

Халык белән кайда гына очрашмыйм, аларны бик күп ирләрнең, лаеклы эш эзләп, республикадан читкә, нигездә, Себергә китүе, сәламәтлеген югалтуы борчый. Моннан тыш, еш кына гаиләләр таркала. Ә без исә эшкә сәләтле халыкны югалтабыз. Минемчә, республикабыз өчен бу — бүген төп сынауларның берсе. Кешеләр, бу кире күре-нешне нинди дәрәҗәдә үзгәртә алуыбызга карап, безне дә, эшебезне дә бәя­ләячәк. Моның өчен безгә лаеклы хезмәт хакы түлән-гән яңа эш урыннары кирәк. Муниципалитетларга инвес-тицияләр җәлеп итәчәк­без, өр-яңа производстволар ачачакбыз. Кайчандыр ке-ше­ләргә эш биргән, соңрак ниндидер сәбәпләр аркасында бөлгенлеккә төшкән иске предприятиеләрне тергезергә кирәк. Бу өлкәдә дә катгый тәртип булдыру зарур. Предприятие банкротлык процедурасы аша көрчектән уңышлы чыккан бер генә оешманы да әлегә үрнәк итеп китерә алмыйм. Кайдадыр менеджмент эшләп җиткермәгән, кайдадыр аңлы рәвештә кылынган гамәлләр сәбәпче бул­ган. Без төрле милек төрен­дәге оешмаларны таркатып, миллионнарча акча эшләгән җинаятьчел төр­кем­нәрнең эшчәнлегенә киртә куячакбыз. Соңгы елларда Агыйдел елга пароходчылыгы, Җиргән МТСы һәм башка күп предприятиене югалттык. “Башавтотранс” белән “Башкортостан” нәшриятын югалта яздык. Икътисадны сәламәт­лән­дерү мәсьәлә-ләре белән, минем­чә, дәү-ләт шөгыль­ләнергә тиеш.

Моннан тыш, бүген республикада хезмәт хакы буенча бурыч арта. 1 декабргә ул 13 меңнән артык хезмәт­кәр алдында 635 миллион сумга җитте. Әлбәттә, бу күзәтчелек органнары ачыклаганы гына. Шул ук вакытта граждан-нарның күбесе хезмәт мөнә­сәбәтләрен рәсмиләштер­мичә эшли.

Яшьләрнең республикадан читкә китүе — аерым тема. Мәктәпләребезне тамамлаганнарның чирек өлешеннән артыгы ел саен башка төбәкләрдәге югары уку йортларына укырга китә. Аларны безнең университетларда кирәкле белгеч­лекләр буенча укытылмау, уку, фән, иҗат белән шөгыльләнү, уңайлы яшәү шартлары өчен заманча инфраструктураның булмавы, эшкә урнашудагы кыенлыклар шул адымга этәрә. Безнең университетлар алдынгы Русия вузлары дәрә­җәсендә булырга тиеш. Республика барлык юнәлеш­ләр буенча ярдәм күрсә­тергә әзер.

Хәзер мәгариф, фән һәм технологияләр төбәкләрнең үсеш ноктасына әверелә. Вузларга предприятиеләр белән берлектә, төбәк икътисады ихтыяҗын исәпкә алып, өр-яңа белем бирү программаларын төзергә кирәк. Технологик үсештә югары уку йортларының әһәмиятен бермә-бер арттыру фарыз.

Университетларның фән һәм инновацияле сектор белән тырышлыкларын берләштерү өчен Хөкүмәткә киләсе ел ахырына кадәр республика Фән һәм техно­логияләр йортын — Технополис оештыру эшен ахырына җиткерү бурычын йөкләтәм.

Без, шулай ук, сәләтле яшьләргә ярдәмне көчәйтә-чәкбез — сәләтле студентларга һәм аспирантларга республика Башлыгы стипендиясе күләмен икеләтә арттырачакбыз.

Тагын да шуны әйтмәк­чемен: бүген, заманча кампус булдырмый торып, уңышлы вузны күз алдына да китерү мөмкин түгел. Өстәвенә, башка төбәкләр­дән, чит илләрдән абитуриентлар агымы да арта.

Республика Хөкүмәте алдына югары уку йортлары һәм Уфа шәһәре хакимияте белән берлектә вузара кампус төзү буенча тәкъдимнәр әзерләү һәм кертү бурычын куям. Уфа илдә яшьләргә сыйфатлы белем бирерлек башкалаларның берсенә әверелергә тиеш.

Монда һәр территория-нең үзенә җәлеп итүчәнле-ген арттыра торган тагын бер мөһим нәрсәне билге-ләргә кирәк. Бу турыда ярыйсы ук озак башка шә­һәрләрдә яшәгән һәм менә, ниһаять, йортына, туган ягына әйләнеп кайткан кеше буларак әйтмәкчемен. Уңайлыклары, чисталыгы, кызыклы вакыйгаларга бай тормыш белән яшәүче, куандыручы чагу, заманча, ямьле шәһәр генә үзенә җәлеп итә. Кызганычка каршы, бу күрсәткечләр буенча соңгы елларда без башка төбәкләрдән бераз артта калганбыз.

Шул ук вакытта безнең территорияләр республика халкы, кунаклар өчен күр-кәмрәк, ихласрак була ала һәм булырга тиеш. Ә Уфабыз исә үзенә хас тарихы һәм күпмилләтле мәдәнияте булган илдә иң танылган миллионлы шә­һәр­ләрнең берсенә, кабатланмас ландшафтлы, музейлы, галереяле, театрлы парк-шәһәргә әверелә ала.

Без позитив кешеләрне җәлеп итәргә тиеш. Биредә барысына да җылы һәм уңайлы булырга тиеш. Бу юнәлештә бергәләп эшлик, башкалабызны, тоташ республиканы яхшы энергетика белән сугарыйк.

Хөрмәтле коллегалар!

Торак темасына әйләнеп кайтып, тагын да бер кискен проблема — алданган дольщиклар турында әйтеп үтим. Бүген республикада алар — алты меңнән артык.

Без бу мәсьәләне ныкышмалы һәм эзмә-эзлекле хәл итәчәкбез. Берничә йортны агымдагы елда сафка кертәчәкбез. Калганнары буенча кыска вакыт эчендә хәл итү алымнарын һәм финанслау чыганакларын билгеләячәкбез. Бу — бик катлаулы юл. Аны безгә дольщиклар белән бергәләп үтәргә туры киләчәк. Шулай ук, бездә төзелеш озакка сузылган дистәләрчә социаль объект бар. Анда да хәлне җайга салачакбыз. Киләсе елның мартында Уфаның Амантай урамында балалар поликлиникасын ачарга тиешбез. Ә 1 июньгә, Җәйге халыкара балалар уеннарына кадәр, Затондагы Камышлы урамында Спорт әзерлеге үзәген сафка кертү бурычы тора.

Төзелеш һәм архитектура буенча дәүләт комитетына, район һәм шәһәр башлыкларына ел ахырына кадәр проблемалы объектлар исемлеген яңарту, аларның һәркайсысы буенча хәл итү алымнарын әзерләү бурычын куям. Шулай ук озакка сузылган яңа төзелешләр барлыкка кил-мә­вен, кешеләргә кирәкле объектлар салынуын игътибар белән күзәтергә кирәк. Киләсе елда Дим районындагы “Яркий” бистә-сендә бер мең урынлык зур мәктәпне, Уфадагы онкология диспансе­рының өр-яңа корпусын вакытында файдалануга тапшыру, тимер юл вокзалын рекон­струкцияләүне һәм Уфа аэропортын яңартуны тә-мамлау мөһим. Ишембайда күптән көтелгән бала тудыру йортын төзиячәкбез, Күмертауда стадионны реконструкцияләячәкбез. Төзелеш буенча планнарыбыз бик зур. Без аларны мотлак үтәячәкбез!

Хөрмәтле коллегалар!

Гаилә елы кысасында республикада демографик хәлне якшыртуга, гаилә сәясәтен ныгытуга, ана һәм балаларга ярдәм күрсәтүгә юнәлтелгән “Балачак унъеллыгы”ның күп проектлары уңышлы тормышка ашырыла. Мәктәпләр һәм балалар бакчалары, дәваханәләр һәм поликлиникалар төзү дәвам итә.

Киләсе елда балигъ булмаган биш һәм аннан да күбрәк балалы гаиләләргә торак сатып алуга бүленгән акчаны икеләтә — ярты миллиард сумга кадәр — арттырырга ниятлибез. Башкортстан күпбалалы һәм җаваплы ата-ана тра-дицияләре көчле булган гаиләләр белән горурлана. Аларны бәяләү өчен “Ата-ана фидакарьлеге” медале булдырылган.

Данир Гайнуллин,

“Алга, Башкортстан!”Бөтендөнья башкортлары корылтае Башкарма комитеты рәисе:

– Юлламада медицинага, мәга­рифкә, социаль сәясәткә, инфраструктура торышына кагылышлы бик күп бурычлар билгеләнде. Эш яшендәге халыкның Себергә китеп эшләве, вузларда безнең студентларны укыту проблемалары һәм аларның башка төбәк­ләрдә укыганнарының Ватанына кире кайтмавы да игътибардан читтә калмады.

Юлламада колачлылык түгел, ә тәгаен бурычлар куелды. Республика халкы берләшергә һәм куелган бурычлар өстендә эшләргә тиеш.

Виктор Пчелинцев,

Башкортстан урыслары соборы Башкарма комитеты рәисе:

“Алга, Башкортстан!”– Республика җитәкчесе үз чыгышында җәмгыятьтә булган проблемаларны ачып кына калмады. Аларны хәл итү өчен тәгаен вакыт билгеләнде. Әлбәттә, аларның күбесе җәм­гыятьтә күптән яши, ә чишелеше һаман кичектерелә килде. Юлламадан күре­нүенчә, артка чигенергә урын юк, чыганаклар билгеле. Вакытын да, акчасын да табу юллары күрсәтелде.

Радий Хәбиров республикада яшәүче һәркемгә мөрәҗәгать итте, Башкортстан һәм Русия мәнфәгатендә һәркем үз урынында файдалы булуны максат итеп куйды. Илнең киләчәге булган яшьләр, балалар турында кайгыртучанлык күрсәтүе аеруча кыйммәтле.

Быелгы Юллама – без төзиячәк бинаның нигезе, кирпечләрен берләштерүче цемент та.

Римма Үтәшева,

Башкортстан татарлары милли-мәдәни мөхтәрияте Советы рәисе:

“Алга, Башкортстан!”– Бу – гадәттән тыш Юллама. Бу мөрәҗәгатьне безгә барысын да берләш­терүче яңа лидер җиткерде. Аны респуб­ликаның беренче Президенты да, моңа кадәр булган Башлык та тыңлады, халык аларны басып алкышлады. Бу –­ безгә бик кирәкле бердәмлек сәясәте билгесе.

Юллама авыл хуҗалыгы тармагында эшләүчеләр турындагы фикерләр белән башланып китте. Җир кешесе, алдынгы комбайнчыга ихтирам күрсәтү дулкынландыргыч булды. Гомумән, балалар, яшьләр, төрле һөнәр ияләре, күпбалалы гаиләләр, хокук саклау органнары батыры – залдан күтәрелгән бу кешеләр барысы да без, безнең республика, безнең бердәм халык. Юллама депутатларга, төрле дәрәҗәдәге җитәкчеләргә генә түгел, һәрбер кешегә кагыла, һәрберебезне уятып җибәрә.

Ир-егетләребезнең Себер якларына эш эзләп чыгып китүе, шул сәбәпле аларның сәламәтлеге какшавы, гаиләләр таркалу, башка социаль бәлаләр, эчкечелек, тәмәке тартуга каршы көрәш, бу мәсьәләдә альтернатив юллар эзләү – боларның барысы да халыкка шулкадәр якын һәм көнүзәк!

Милләттәшләребез күңеленә май булып яткан "Без булдырабыз! Без яхшырак булдырабыз!" дигән чакыруны без чын күңелдән күтәреп алабыз!

Бүген бу залда әлеге медальгә лаек булган Галия һәм Самат Зәйнуллиннар утыра. Алар биш балага яхшы тәрбия биргән. Шу­ларның берсе, Ринат, Чечня Республикасында хәрби бурычын үтәгәндә батырларча һәлак булган.

Хөрмәтле Самат Ишбулат улы һәм Галия Хәким­җан кызы! Балаларыгызны чын патриот итеп тәрбия­ләгән өчен барыбыздан да сезгә зур рәхмәт!

Эчке эшләр органнары хезмәткәрләре “кайнар нокталар”да гына түгел, еш кына көндәлек хезмәттә дә чын батырлык күрсәтә. Быел 6 ноябрьдә ЮХХДИ инспекторы, “Батырлык ордены” кавалеры, полиция капитаны Альберт Талипов берүзе кораллы водитель белән сөй­ләшүләр алып барган һәм аны коралсызландырган. Үзен һәм тирә-яктагы башкаларны шартлатырга янаган җинаятьчене Аль­берт­ның каһарманлыгы һәм акыллы гамәлләре нәтиҗә­сендә кулга алганнар.

Капитан Талипов әле безнең белән бу залда. Әйдәгез, Альберт Айрат улы йөзендә хокук тәртибе сагында торучы, граждан­нарыбызның гомерен һәм тынычлыгын саклаучы эчке эшләр органнары, көч структуралары хезмәткәрләренең барысына да рәхмәт әйтик!

Әйткәндәй, юлда кеше­ләр­­нең иминлеге күп очракта юл хәрәкәте инспекторларына бәйле. Ел башыннан 4 мең юл-транспорт фаҗигасендә 500дән артык кеше һәлак булган, 5 меңгә якыны җәрәхәтләнгән. Бу җәһәттән җитди чара кү­рергә, хәвефне мөмкин кадәр киметергә кирәк.

Аварияләр еш очраган юл участокларында, хәрәкәт актив булган һәм кешеләр күпләп тупланган урыннарда даими кизү оештыру бурычын куям. Видеокүзәтү камералары санын арттырырга кирәк. Начар юл шартлары аркасында фаҗига бул­ган урыннар өчен тиешле органнар җавап бирәчәк. Транспорт һәм юл хуҗалыгы буенча дәүләт комитетына беренче чиратта төзеклән­дерү өчен иң катлаулы һәм хәвефле юл участоклары исемлеген тиз арада әзер­ләү бурычын куям. Автомобиль юлларының ерак участокларында фаҗига була калса, гамәлләр алгоритмы ачык төзелергә тиеш. Ашыгыч ярдәм күрсәтү өчен барлык ресурсларны — санитария авиациясе, күчмә медицина үзәкләрен, санлы технологияләрне һәм юлдаш навигациясен җәлеп итү фарыз. Бу ел саен аварияләрдә зыян күрүче йөзләрчә кеше гомерен коткару мөмкинлеге бирәчәк.

Пассажирлар ташуда тәртип булдыруны ахырына җиткерәчәкбез. Киләсе ел­ның беренче кварталында ук Уфадагы барлык шәһәр маршрутларында автобус паркы сизелерлек үзгәрәчәк, заманчарак, уңайлырак булачак.

Без, ихтыяҗдан чыгып, кешеләр өчен уңайлы транспорт схемасын җайга салачакбыз. Барлык пассажир ташучылар өчен бердәм транспорт картасын гамәлгә кертәчәкбез. Ул финанс агымына контрольлек, ә иң мөһиме — гадел конкурс гамәлләрен тәэмин итү мөмкинлеге бирәчәк. Элек җинаятьчелек һәм коррупция тантана иткән өлкәдә мәсьәләне хокук саклау органнары хәл итәчәк. Әле пассажирлар кичергән барлык кыенлыкларны җиңеп чыгачакбыз.

Юл инфраструктурасын үстерү буенча зур проектларны тормышка ашыруны республика өчен мөһим адым дип исәплим. Аларның күбесе федераль үзәктә хуплау тапты да инде. Беренче чиратта бу — көньяк юнәлештә Агыйдел елгасы аша Уфада күпер төзү, “Уфа — Ырынбур юлын дүрт полосага кадәр киңәйтү. Караидел авылы янында Караидел елгасы аша күптән көтелгән күперне төзеп бетерәчәкбез. Уфаны югары тизлекле “Мәскәү — Казан — Екатеринбург” ма­гистраленә кертү җәһә­теннән дә эш алып барабыз. “Транспорт инфраструктурасын яңартуның комплекслы планы” федераль дәүләт программасын тормышка ашыруда актив катнашачакбыз. Аның буенча респуб­ликаның биш елда 64 миллиард сум акча алуы мөм­кин. Без юл инфраструктурасын тамырыннан яхшырту мөмкинлеге бирүче бу күләмле программага “теш-тырнак белән ябышырга” тиешбез. Нәтиҗәдә, бу эш республика халкы, кунакларыбыз өчен юл йөрүдә һәм инфраструктурада уңайлык­лар булдыруда чагылачак.

Хөрмәтле коллегалар!

Теге яки бу проблеманы хәл итүгә акча бүлү зарурлыгы турында сүз алып барсак, бу акчаның күктән төшмәве турында үзебезгә отчет бирәбез. Аларны без үзебез эшләргә, республика­ның икътисади үсеше өчен шартлар тудырырга тиешбез. Предприятиеләрнең инвестиция эшчәнлеге турында югарыга отчет биреп утырган статистлар кебек агым буенча йөзәргә ярамый. Икътисадыбыз өчен яңа үсеш нокталарын үз кулыбыз белән булдырырга тиешбез.

Шуны танырга кирәк: республикабыз бүген үзенең гаять зур инвестиция куәтен тулысынча файдаланмый. Мин чагыштыра алам. Лидер төбәкләрдә идарәчеләр әлегә безгә караганда яхшырак эшләде һәм шактый алга китте, дип ачыктан-ачык әйтәм.

Бүген төбәкләр арасында инвестицияләр өчен кискен көндәшлек көрәше бара. Русия Федерациясенең күп кенә субъектларында инвестор офыкта күренү белән аны максималь хәстәрлеккә чорныйлар. Әзер җир участоклары турында мәгълү­мат, “бердәм тәрәзә” тәкъ­дим итәләр, башка мәсь­ә­ләләрне хәл итәргә вәгъдә бирәләр. Бизнесны үстерү өчен иң яхшы шартларның нәкъ үзләрендә булуына, аннан да яхшыракны таба алмаячакларына ышандыралар.

Ә безнең республикада булачак инвестор тәгаен кемгә мөрәҗәгать итәргә тиешлеген әлегә үзем дә ачыклый алмадым. Бизнес белән бәйләнешкә кергән таркау ведомстволар бик күп. Шул ук вакытта пешекчеләр күп булган җирдә ашның тәме булмавы мәгълүм.

Эшлекле кешеләр республикага экскурсиягә кил­гән кебек килә һәм, акчасын салырга ашыкмыйча, кайтып китә. Эш болай бармый. Без дә инвесторларны күтәреп йөртәчәкбез. Әлегә моны миңа үземә эшләргә туры килә. Инвестиция советы төзелгән. Ул һәр проектны төрле яктан тикшерә, шунда ук аның буенча карар кабул итә. Арытаба проектның гамәлгә кертелүе турында карар кабул итүдән, җир бүлүдән, коммуникация­ләр­гә тоташтырудан алып, продукцияне базарга чыгаруга кадәр инвесторны озата баруның барлык этапларын автоматлаштыруга кадәр эшләп җиткерәбез. Биредә властьның республика һәм муниципаль органнарының үзара эшен мотлак көйләргә кирәк. Муниципалитетларда инвестиция шартларының төрле булуы шунда ук күзгә ташланды. Җитәкче шәһәр­не яисә районны үстерүгә акча бүләргә әзер булган эре яисә хәтта кече эшкуарлыкка да тиешле игътибар бүлә икән, инвестицияләр килә. Әгәр дә ул ниндидер башка алымнарга нигезләнә икән, эшкуарлар аны урап үтә. Нәкъ шуңа күрә киләсе елдан инвестиция куәтен тормышка ашыру күрсәтке­че буенча муниципалитетлар рейтингын гамәлгә кертәчәкбез.

Республикада тышкы икътисади, экспорт эшчән­ле­­ген арттырырга, халыкара хезмәттәшлекне киңәйтергә кирәк. Чит ил партнерлары, инвесторлар Башкортстан белән һәрва­кыт кызыксынды. Ул анык проектларга әверелсен өчен бу мәсьә­ләләрдә компетентлы кеше­ләр кирәк. Без республикада да, аннан читтә дә шундый белгечләрне эзләячәкбез, аларга тиешле вәкаләтләр бирәчәкбез. Бу акланса, зур кызыксыну белдергән ил­ләр­­дә вәкил­лек­ләр ачачакбыз.

Республикадан читтә кызыклы, инновацияле күре­нешләрне өйрәнгәндә үзе­бездә, Башкортстанда бул­ганны, һәрчак безнең көч-куәтне тәшкил итүче хәл-шартларны онытырга ярамый. Мин авыл хуҗалыгы турында сүз алып барам. Анда әлегә тулысынча тормышка ашырылмаган гаять зур мөмкинлекләрне күрәм.

Агросәнәгать комплексы икътисадыбызның иң перспективалы үсеш ноктала­ры­ның берсенә әверелә ала. Бер санны гына әйтеп китәм. Республикада азык базары мөмкинлеге 350 миллиард сум чамасы тәшкил итә. Ә бүген исә без 170 миллиард сумлык продукция җитеште­рәбез, ягъни куәтебезнең яртысыннан азрак. Шул ук вакытта әзер продукция түгел, нигездә, чимал тәкъ­дим итәбез, өстәмә хактан байтак табышны югалтабыз. Үзебездә тирәнтен эшкәр­түне үстерү — агросәнәгать комплексы алдында торган беренче чираттагы бурыч шушы.

Аграрийларыбыз соңгы вакытта ресурслар, кадрлар, техника, бизнес-идеяләр кооперациясенең мөһим­леген аңлады. Соңгы ике елда гына да 200дән артык кооператив өч меңгә якын шәхси хуҗалыкны һәм фермерны берләштерде. Шул ук вакытта уйланылмаган, еш кына явыз ният белән кылынган гамәлләр аркасында дистәләрчә авыл хуҗалыгы предприятиесен, фермер хуҗалыгын югалтабыз. Уйлап карагыз: 20 елда тармак дүрт банкротлык дулкыны кичерде. Авыл икътисадын ныгытып, авыл халкына эш биргәннәрне бөлгенлеккә төшерүне туктатырбыз, бәлки? Киләчәктә мондый гамәлләргә объектив, шул исәптән хокукый бәя бирүне таләп итәчәкмен.

Фермер хуҗалыгын аякка бастыру өчен күпме көч салырга кирәклеген күз алдына китерәсезме? Биредә ныклы характерга, ихтыяр көченә ия булу шарт. Шундыйларга, мәсәлән, Калтасы районыннан фермер Владислав Бикмурзин керә. Кайчандыр ул эшен алты сыердан башлаган, ә бүген исә 200 савым сыерыннан ел саен бер мең тоннадан артык сөт ала. Уңышлар Сезгә һәм рәхмәт!

Шундый көчле һәм уңыш­лы якташлары белән һәр район горурлансын иде. Без “Агросәнәгать комплексы лидерлары” программасын гамәлгә кертәчәкбез һәм агробизнес өчен заманча белгечләр әзерләячәкбез.

Авыл хуҗалыгы өчен эшче кадрлар әзерләү системасын да ныгытырга кирәк. Иң элек биш-алты зур аграр колледжда терлекчелек фермалары, тәҗрибә басулары оештырачакбыз. Алар өчен заманча техника һәм җайланмалар сатып алачакбыз. Бүген илдә сөт, ит, бал буенча алдынгы булсак, иртәгә авыл хуҗалыгы продукциясен эшкәртүдә, биотехнологияләрдә, аграр тармакны санлаштыруда иң яхшыларга әверелергә тиешбез. Берничә елдан авыл хуҗалыгы илдәге санлы икътисадның төп тармакла­рының берсе булачагына иманым камил.

Шул ук вакытта минем өчен биредә иң мөһиме — уңышлы агробизнес һәм саф табыш түгел, ә агро­сәнәгать комплексында керемнең артуының авылны социаль үстерүгә, авыл халкының яшәү сыйфатын яхшыртуга юнәлтелүе. Чөн­ки алар — 1,5 миллион кеше, республика халкының 40 проценты диярлек.

Аларның язмышы, авыл­ларыбызның киләчәге турында хәстәрлекне шәхси бурычым кебек кабул итәм. Үзем авылда туганмын. Милли йолаларыбызның, гаилә кыйммәтләренең, буыннар бәйләнешенең, халкыбыз мәдәниятен тәш­кил итүче барлык нәрсәнең нәкъ авылда саклануын беләм.

Авылда үзара ярдәмчел­лек йоласының элеккегечә көчле булуы куандыра. Кыенлыкларга карамастан, анда кешеләр намус белән изгелекнең нәрсә икәнлеген онытмый. Мәсәлән, Әбҗә­лил районының Бурангол авыл биләмәсендә урындагы эшкуар Илшат Гыйльманов (ул да бүген биредә булырга тиеш) авылдашлары өчен йорт салырга ярдәм иткән. Солтановларның ишле гаиләсе янгыннан соң авыр хәлдә калгач, уңышлы эшкуар, үзе дә күп бала әтисе, аларның кайгысына битараф калмаган. Сезгә зур рәхмәт! Әйкәндәй, мәгълүм булуынча, авыл биләмәсендә үткәрелүче чараларда ул һәрчак иганәче дә була икән.

Хөрмәтле дуслар!

Русия Федерациясе Президенты карары нигезендә киләсе елларда ил төбәк­ләренә гомумдәүләт проектлары кысаларында өстә­мә рәвештә триллионнарча сум акча күчереләчәк. Бу кешеләрнең яшәү сыйфатында чын мәгънәсендә алга китеш булачак. Эш хакының, пособиеләрнең артуы турында сүз бара. Медицинага һәм мәгарифкә, мәдәнияткә һәм спортка, юллар һәм күперләр төзүгә, шәһәр-авылларыбызны төзеклән­дерүгә бик зур ресурс бүле­нәчәк.

Май указының, гомум­дәүләт проектларының төп саннарын, аерым максатлы юнәлешләрен һәм күрсәт­кеч­ләрен, аларның республикабыз өчен план күрсәт­кечләрен әлегә әйтеп тормыйм. Әйткәндәй, боларның барысы да бүген сезгә тапшырылган мәгълүмати материалларда бар.

Иң мөһиме хакында әйтим — төп төбәкләр дис­тәсендә ил икътисадының яртысын тәэмин итүче республикабыз федераль үзәк­тән сизелерлек ярдәм алыр, дип ышанам. Тик эшләргә кирәк.

Республика Хөкүмәте, сенаторларыбыз, Дәүләт думасы һәм Дәүләт җыелышы-Корылтай депутатлары, шушы эшкә җәлеп ителгән­нәрнең барысы да Башкортстанга гомумдәүләт проектларында, дәүләт программаларында һәм конкурсларда катнашу аша мөмкин кадәр күбрәк ресурс килсен өчен барысын да эшләргә тиеш. Бүген бу — республикабыз өчен төп бурычларның берсе. Хөрмәт­ле сенаторларыбыз һәм парламентарийларыбыз, үпкәләштән булмасын, әмма без сезнең дә рейтингыгызны төзиячәкбез һәм эшегезне республикага җәлеп иткән федераль ресурслар күләме буенча бәяләячәкбез. Хәтерегезгә төшерәм: нәкъ шуның өчен һәркайсыгыз Мәскәүгә юнәл­телде. Сездән зур һәм актив ярдәмгә, сизелерлек нәти­җә­ләргә исәп тотам.

Башкортстанның, шушы күләмле ресурсларны алып, аларга салынган үсеш куәтен тулысынча үзләште­рүе мөһим. Алар безгә яңа производстволарны сафка кертү, лаеклы хезмәт хакы булган заманча эш урыннары ачу, фән казанышларын күпләп таләп итүче өр-яңа тармаклар булдыру, гамәл­дәге­ләренә ярдәм күрсәтү өчен кирәк. Мәсәлән, алар исәбенә Уфа, Ишембай, Стәрлетамак, Нефтекама шәһәрләренең республикадан читтә дә киң танылу яулаган машиналар эшләү предприятиеләре керә.

Хөкүмәттән республикадагы машиналар эшләү комплексын үстерү программасын әзерләүне сорыйм.

Шәһәр һәм районнарның бюджетларын ныгыту, алардагы үсешне тигезләү өчен шактый ресурс кирәк. Әле аларда уртача айлык эш хакы дәрәҗәсе буенча аерма ике тапкырдан артык, халыкның җан башына төп капиталга инвестицияләр буенча исә — илле тапкырдан артык. Минемчә, моның сәбәпләренең берсе — кече бизнес белән эшнең сүлпән алып барылуы. Кече эшкуарлык властьның, беренче чиратта урындагыларның, яхшы мөнәсәбәтен тоярга тиеш. Район һәм шәһәр башлыкларын эшкуарлыкны үстерү өчен шартлар тудыру җәһәтеннән дә бәяләячәк­мен.

Республикада эшкуарлыкка ярдәм күрсәтүнең һәм аны үстерүнең, анда муни­ципалитетларның бизнес белән эшләү тәртибен, бу мәсьәләдә аларның җавап­лы­лыгын билгеләүнең муниципаль стандартын га­мәлгә кертү бурычын куям.

Хөрмәтле коллегалар!

Район-шәһәрләр буйлап сәфәрдә һәрчак яшәү мохи­тенең сыйфатына, коммуналь хезмәтләрнең эшенә, биләмәләрнең төзеклегенә һәм экологик хәлгә игътибар итәм. Күргәннәрем кайчак тирән борчуга сала.

Балалар мәйданчык­ларына күз салыгыз. Оят бит. Шул ук вакытта моңа әллә ни зур акча да кирәкми. Бюджеты аз булган күп төбәкләр дә бу проблеманы актив хәл итә.

Без дә аны хәл итәчәк­без. Әле өч меңгә якын ихата төзекләндерүгә мохтаҗ. Киләсе елда бу максатка 3,4 миллиард сум, шул исәптән федераль бюджеттан 1,4 миллиард сум акча юнәлтәчәкбез. Программада муниципалитетлар да катнаша. Бу безгә 500гә якын ихатаны ремонтлау, шулай ук 150гә якын паркны һәм скверны төзекләндерү мөм­кинлеге бирәчәк.

Тагын да бер зур программа — подъездларны ремонтлау. Без бу эшкә ел саен идарәче компанияләр катнашлыгында бюджеттан бер миллиард сум акча бүләчәкбез. Мондый программалар башка төбәкләр­дә эшли дә инде. Алты елда 26 меңнән артык подъезны төзекләндереп, проблеманы тулысынча хәл итүне планлаштырабыз. Шул ук вакытта җәмәгать тыңлаулары барышында төзекләндерү программаларын йортларда яшәүче халык белән тик­шерү зур әһәмияткә ия.

Һәр зур территориядә яхшы парк булырга тиеш. Кешеләргә сәламәтлеген ныгыту һәм гаилә белән ял итү өчен уңайлы урын булдыру әллә нинди булмастай эш түгел бит. Республикада моның өчен ресурслар җитәрлек.

Авария фондын бетерү буенча эш дәвам итәчәк. Бу максатка ел саен байтак акча юнәлтеләчәк, шул исәптән федераль бюджеттан. Әле бу юнәлештә сөйләшүләр алып барабыз.

Коммуналь техникага, аеруча кар чистарту һәм су сибү техникасына кытлык проблемасын хәл итә башладык. Уфага дистәләгән машина тапшырылды да инде. Киләсе ярты елда яңа техника башка муниципалитетларга да юнәлтеләчәк.

Күп кенә территорияләр халкы начар экологик хәлгә, эчәр суның түбән сыйфатына, су тәэминаты систе­масының эшендәге проблемаларга зарлана. Бездә инженерлык челтәрләренә бәйле проблемалар, гому­мән, күп. Район, шәһәрләр җитез үсә, ә инфраструктура бу үсеш артыннан һәрвакыт өлгерә алмый. Хөкүмәткә муниципалитетларда инженерлык челтәрләре төзү программасын әзерләү бурычын йөкләтәм.

Яшәү сыйфатының һәм сәламәтлекне саклауның тагын бер күрсәткече — саф һава. Кызганычка каршы, һавага пычрак матдәләр чыгару күләме буенча Башкортстан Идел буе федераль округында беренче урын­да һәм Русия төбәк­ләренең тәүге дистәсендә. Без һаваның төп пычратучылары булган предприя­тиеләр белән тыгызрак эшләячәкбез, тәртип бозучыларга карата штраф санкцияләрен арттырачакбыз. Табигатьне саклау чаралары җәһәтеннән бизнестан актив инвестиция сәясәтен таләп итәчәкбез. Муниципалитетларны ат­мос­фераның пычрануын контрольдә тотучы автоматлаштырылган станцияләр белән тәэмин итүне дәвам итәчәкбез. Биш ел эчендә бездә шундый ун станция барлыкка киләчәк.

Бүген мин җавап бирергә теләгән мөһим сорауларның берсе — киләсе елдан көн­күреш калдыклары белән эш итүнең өр-яңа системасына күчү. Чүп-чарны читкә чыгаруга тарифларның чамадан тыш үсүенә юл куймаячакбыз. Ә менә бу өлкәдәге эшнең сыйфаты ярыйсы ук яхшырырга тиеш. Республикабыз — зур, шәһәр һәм район үзәклә­реннән ерак биләмәләр бик күп. Тарифларны яраклаштыру өчен калдыклар хәрә­кәтенең икътисади яктан нигезләнгән логистикасын дөрес төзү бурычы куелды. Өр-яңа полигоннар, чүп-чарны сортларга аеру участоклары, чүп-чар төяү пунктлары барлыкка киләчәк.

Планнарыбызда — киң таралган файдалы казылмаларны законсыз чыгаруга каршы көрәш. Без җир асты байлыкларын файдалануга лицензияләр алу тәртибенә һәм шартларына кагылышлы республика законнарына үзгәрешләр кертүне күзал­лыйбыз. Алар шактый катгый булачак. Соңгы елларда чималны вәхшиләрчә чыгарып, табигатькә зыян китереп, җир асты казылмалары исәбенә баерга телә­гәннәр җитди җаваплылыкка тарттырылачак. Аларны җинаять җаваплылыгына тарттыру башлангычы бе­лән федераль дәрәҗәгә чыгачакбыз.

Шул ук вакытта муниципалитетлар ком, вакташ һәм үз биләмәсендә чыгарылган башка чималны үз ихтыяҗ­лары өчен файдалану мөм­кинлегенә ия булырга тиеш, дигән фикердәмен. Мәсәлән, юлга түшәү, биләмәләрне төзекләндерү өчен. Хөкүмәт­кә, Дәүләт җыелы­шы-Ко­рылтайга республика законнарына тиешле үзгәреш кертергә тәкъдим итәм.

Хөрмәтле дуслар!

Чыгышымны йомгаклап, республиканың барлык халкын үзебезне төпкелдә яшәүчеләр итеп тоймаска чакырам! Безгә үзебезне хөрмәт итәргә, республикабыз, казанышларыбыз бе­лән горурланырга җирлек бар! Күршеләребез һәм дусларыбыз “Без булдырабыз” дип дөрес әйтә. Ә мин исә “Без яхшырак булдырабыз!” дип әйтергә телим. Безне тормыш дәрәҗәсе буенча узып киткән төбәкләрне куып җитәргә теләсәк, башка чарабыз, чыннан да, юк. Шул чакта гына без илдә алдынгы позицияләргә мотлак әйләнеп кайтачакбыз.

Әйткәндәй, бу сүзләр безнең девизыбыз булсын!

Башкортстаннан читтә якташларыбызның исемнә­рен хөрмәт итәләр, онытмыйлар. Без үзебезнең соклангыч мәдәният һәм сәнгать эшлеклеләре, сәяс­мәннәр, галимнәр, спортчылар белән горурланабыз. Бездә горурланырлык шә­хес­ләр әле дә бихисап. Алар — яшь буын. Күз салыгыз: соңгы елда гына да республика яшьләре нинди уңыш­ларга ирешкән!

Укучыларыбыз һәм студентларыбыз робот техникасы олимпиадасында, “Абилимпикс” һәм WorldSkills һөнәри осталык чемпионатларында, Бөтенрусия җиһан проектлары конкурсында, инжиниринг һәм робот техникасы буенча халыкара чемпионатта, башка абруйлы форумнарда җиңүчеләр һәм призерлар булды. Бу чемпионнарның кайберләре бүген бу залда. Басыгыз, зинһар! Яшьләр, сезгә әфарин, сез – яшьтәшлә­регез өчен үрнәк! Сезгә зур рәхмәт!

Минемчә, нәкъ шундый яшьләр Башкортстанны, океан аръягындагы партнерларыбыз әйтмешли, “great again” ясый ала.

Хөрмәтле дуслар!

Кемгәдер, бәлки, минем Юлламам прагматик, хәтта түбән дәрәҗәдәге булып күренер. Кемдер “форсайт”, “эджайл” кебек һәм кайбер башка “модалы” сүзләрне бер тапкыр да телгә алмавыма гаҗәпләнер. Ышаныгыз, бу сүзләр миңа таныш. Хыяллана да, йолдызларга да омтыла беләм.

Әмма тормыш тиз үзгәрә, катлаулана. Ә дәүләт институтлары һәм чиновниклар үзгәреп өлгерми һәм яңа шартларда һәрвакытта да нәтиҗәле эшли алмый. Ахырда — кешеләр үзләрен читләтелгән, заманча тор­мыш­ның катгый таләпләре белән япа-ялгыз калдырыл­гандай тоя. Һәм шундый чакта соңгы вакытта экспертлар һәм сәясмәннәр еш сүз алып барган гаделлеккә ихтыяҗ туа.

Республикабызда көндә­лек эшләрдә, һәр кеше тормышында гаделлеккә ихты­яҗ шулай ук кискен сизелә. Шуңа да йолдызларга омтылудан алда иң элек бу җирдәге, кешеләр өчен чын мәгънәсендә мөһим булган гади ихтыяҗларны канәгать­ләндерергә кирәк.

Гаделлек төшенчәсен мин ничек аңлыйммы?

Кешеләр намуслы эш­­-

л­әп, лаеклы хезмәт хакы ала. Дәүләткә дистәләрчә ел гомерен биргән ветераннар үзләрен онытылган һәм алданган итеп тоймый. Бизнеска дәүләт ярдәме “үзе­безнекеләр”гә һәм “чит-ят”ларга аермыйча күрсәте­лә. Җитәкченең “иң яраткан хезмәткәрләре” юк. Закон алдында барысы да тигез. Алга киткән муниципалитетлар артта калганнарга яр­дәм итә. Гомумән, көчлеләр көчсезләргә — картларга, балаларга, аз тәэмин ител­гәннәргә, махсус ихтыяҗлы кешеләргә ярдәмгә килә. Чөнки бу — гадел.

Гаделлек — туганлык, әшнәлек һәм кода-кодагыйлык күренешләренең бөтен­ләй булмавы ул. Авылларыбыздагы һәр егет яисә кыз, әгәр ул яхшы укый, сәләтләрен үстерү өстендә бик күп эшли икән, үзебездә, туган республикада уңышка ирешү мөмкинлегенә ышанырга тиеш.

Кешеләрне канатлы сүз­ләр, тормышка ашмас вәгъдәләр белән алдамаячакмын, гигантомания һәм хыялыйлык белән шөгыль­лән­мәячәкмен.

Кайчан да булса командам турында: “Бу кешеләр үзләре биргән вәгъдәне үтәде!” — дип әйтсәләр, гомерем бушка узмады, дип исәпләячәкмен.

Әйдәгез, бүген үк барлык искелек калдыклары, үз көчебезгә ышанмаучанлык, байларга хас гадәтләр, мин-минлек, кешеләргә карата битарафлык белән хушлашыйк. Әйдәгез, уртак мән­фәгатьләр белән яшик һәм тормышыбызны эзмә-эзлекле яхшы якка үзгәртик!

Минем стратегиям нәкъ шуңа корылган.

Алга, Башкортстан!

Игътибарыгыз өчен рәхмәт.